Renaissance
Quelles sont au juste les lectures scientifiques de Du Bartas ? A quels auteurs emprunte-t-il directement, quels autres lui sont connus de seconde main, par le truchement de vulgarisateurs ? Comment s’inscrit-il dans la longue tradition encyclopédique léguée par l’Antiquité et enrichie par le Moyen Age ? A quel traitement soumet-il cette ample matière scientifique, revisitée par l’Humanisme, pour lui donner forme littéraire ? En recourant à quels procédés linguistiques, rhétoriques, poétiques ? A quelle(s) fin(s) ? Et dans quelle mesure parvient-il à faire de La Sepmaine, suivant la célèbre, quoique tardive, définition du Brief Advertissement, une œuvre non seulement « en partie Heroïque, en partie Panegirique, en partie Prophetique » mais encore « en partie Didascalique » ?
Autant de questions abordées à Orléans, en juin 2014, en hommage à Yvonne Bellenger, par une douzaine de spécialistes de Du Bartas, à qui il n’avait plus été consacré de rencontres particulières depuis plus de vingt ans.
Depuis soixante ans, Jean Paul Barbier-Mueller aime la poésie et les livres. Depuis quarante ans, il publie le catalogue de la plus importante collection de livres de poésie de la Renaissance jamais constituée, Ma bibliothèque poétique, dont le huitième volume (II-2, complément à Ronsard) paraîtra prochainement. Ce catalogue est devenu un usuel dans de très nombreuses bibliothèques. Aux descriptions bibliographiques précises, Jean Paul Barbier-Mueller a toujours ajouté des éléments biographiques et historiques à ses notices, et il a souhaité développer dans un dictionnaire une masse de renseignements tirés de documents rares, de pièces liminaires, d’épîtres dédicatoires... Il a donc rédigé un Dictionnaire des poètes français de la Renaissance, qui comptera plus de cinq mille pages en sept ou huit volumes, à raison de deux parutions annuelles. Il a ainsi sorti de l’ombre un grand nombre de poètes peu connus du XVIe siècle, plus de cinq cents, tout en donnant une quarantaine de grandes notices sur des poètes majeurs. Sa contribution sur Louise Labé, remarquable, nourrie de toute la recherche contemporaine et livrant une interprétation personnelle, risque de s’imposer parmi les seiziémistes. Chaque auteur est replacé dans le contexte historique de sa vie d’adulte et de sa région (situation politique, guerres de religion, etc.). Des généalogies et des notes biographiques de personnages influents, français et étrangers, ou de chefs militaires, chantés par “ses” poètes, sont données. Deux index, l’un des noms, l’autre des événements, sont ajoutés dans chaque volume, avant d’être repris et cumulés dans le dernier. Il s’agit du complément naturel et indispensable à Ma bibliothèque poétique.
La fracture définitive de la chrétienté entérinée par le concile de Trente s’accompagna, au sein de l’Eglise catholique romaine, d’une volonté de promouvoir la prédication quotidienne et de redéfinir les mécanismes rhétoriques qui devaient en régler le fonctionnement. Sous l’inspiration des directives tridentines, théoriciens et praticiens de la chaire s’attachèrent à poser les principes d’une nouvelle éloquence chrétienne, retrempée aux sources de la tradition patristique et épurée des abus qui en avaient dénaturé les finalités premières.
Bien connu pour son œuvre de prédicateur et d’ardent controversiste anti-protestant, le mineur franciscain Francesco Panigarola (parfois francisé dans l'historiographie en François Panigarole) fut l’une des figures de proue du catholicisme militant de la Contre-Réforme. Théologien respecté et apologiste du Saint-Siège, il a surtout laissé son empreinte comme théoricien et orateur. Considéré comme l’initiateur italien de cet asianisme moderne dont Giambattista Marino sera, au début du siècle suivant, le plus célèbre interprète, il exerça une influence durable sur la tradition oratoire postérieure, contribuant, par l’originalité de ses procédés stylistiques et rythmiques, à fixer le sermon en genre littéraire.
Sommaire : J. P. BARBIER-MUELLER, « “Ne vouloir rien fors que toy comprendre” : Défense et illustration de Louise Labé » ; J. DELLANEVA, « Reading and re-writing Rome : intertextuality and the sonnet sequences of Du Bellay, Magny and Picolomini » ; F. ELSIG, « Un peintre de la Renaissance à Troyes : le maître des sept sacrements (Girard Viarre ?) » ; S. E. B. NICHOLLS, « De justa reipublicae christianae in reges impios et haereticos authoritate (1590) » – Notes et documents – N. BALZAMO, « La querelle des reliques au temps de la Renaissance et de la Réforme » ; C. MARSICO, « Nell’officina di Josse Bade : La pubblicazione delle Elegantie » ; A MORENO HERNÁNDEZ, J. LÓPEZ ZAMORA, « La edición incunable de Bernardinus Venetus de Vitalibus de Opera et Dies de Nicolás Valla (Venecia, ca. 1498-1500) » – Chroniques – J. BALSAMO, « Lionello Sozzi (1930-2014) » ; J. R. N. ASHLEY, « Recent Publications on Elizabethan England and Related Fields » – Comptes rendus.
Table des matières
AVANT-PROPOS
I PÆDOTROPHIÆ LIBRI 1579-1584
INTRODUCTION
Genèse et publication
Analyse
Livre I
Livre II
Livre III
Sources
A. Sources non médicales
B. Sources médicales
Quelques caractères de l’oeuvre
1. L’édition pré-originale
2. Le texte définitif
Note sur l’édition
Ad amplissimum Galliæ Senatum [398]
Scæuolæ Sammarthani Pædotrophiæ liber primus… [399]
Le commencement du Ier livre mis en françois par l’auteur [558]
Début de la traduction d’Abel de Sainte-Marthe
Pædotrophiæ liber secundus [400]
La manière de nourrir les enfans à la mammelle, livre II
Pædotrophiæ liber tertius [401]
La manière de nourrir les enfans à la mammelle, livre III
Les derniers vers dudit oeuvre [559]
II PUBLICATIONS DES ANNÉES 1582-1587
AD IO. BOECELLVM BORDERIVM. Notice
Morte homines pereunt [268] rappel de 1573
Sc æuolæ Sammarthani… ad Io. Boecellum Borderium…[402]
CHRISTOPHORI THVANI TVMVLVS. Notice
[I] Comme quand la rigueur d’un hiver impiteux [403]
[II] Clariss. V. Christophori Thuani…Memoriæ s. [404]
IOANNIS MORELLI TVMVLVS. Notice
Ioannis Morelli Epicedium ad Camillam eius filiam [405]
HARANGUES POUR LA VILLE DE POITIERS ET POUR LES TRÉSORIERS DE FRANCE
REQUÊTE POUR LA VILLE DE POITIERS. Introduction
Les circonstances
Contenu de la harangue
Attribution
Datation
Épilogue
Conclusion
[Requête pour la ville de Poitiers] [406 bis]
DISCOURS POUR LES TRÉSORIERS DE FRANCE. Notice
Les Trésoriers de France
Heurs et malheurs de l’institution
Analyse de la harangue
Le résultat de la harangue
Note sur le texte
Discours fait au Roy Henry 3 l’an 1584… [406 ter]
Response du Roy
ÉPÎTRE LIMINAIRE DE LA PÉDOTROPHIE. Notice
Au Roy [406]
HIÉRACASOPHION siue DE RE ACCIPITRARIA. Notice
Sc. Sammarthani de sua Pædotrophia et hoc… poemate, Ode [407]
Ad Scæuolam Sammarthanum (J.-A. de Thou)
LA MAIN D’ESTIENNE PASQUIER. Notice
Ad Stephanum Paschasium Patronum celeberrimum, Ode [408]
Bien que le sort ingrat, quand le Ciel me feit naistre[ 409]
Soit que d’un vers Latin sur la Lyre tu joues (Ét. Pasquier)
Ad Scæuolam Sammarthanum (Ét. Pasquier)
LES VRAIS PORTRAITS & VIES DES HOMMES ILLUSTRES. Notice
Sonnet « Voyant en ce recueil ceste troupe divine »[410]
AD ABELIVM FILIVM SVVM. Notice
Ad Abelium filium suum [415]
LES PREMIÈRES OEUVRES DE FLAMINIO DE BIRAGUE. Notice
Au sieur Flaminio de Birague. Sonnet [411]
AD IACOBVM SCOTIÆ REGEM Notice
Ad Iacobum Scotiæ Regem serenissimum & potentissimum [412]
LES MISSIVES DES DAMES DES ROCHES. Notice
À tres vertueuse et docte fille Catherine des Roches. Ode [413]
IAC. CAHAGNESII DE MORTE IO. RVXELII ORATIO FVNEBRIS Notice
Diues & Oceano, & diues Normania pomis [414]
LE REVERS DE FORTUNE… PAR DANIEL DROUYN. Notice
Sonnet par le sieur de Saincte Marthe [416]
LE TOMBEAU DE RONSARD. Notice
Has tibi Parisiis sacra in collibus aras [417]
III SCAEVOLAE SAMMARTHANI POEMATA 1587
INTRODUCTION
La situation en 1587
I. Les pièces liminaires
La lettre de Ronsard à Baïf
La dédicace à Cheverny
II. Siluarum libri III
Les formes
Les pièces nouvelles : destinataires, sujets
I, I : À Anne de Joyeuse
I, II : À la Maréchale de Retz
I, III : Sur les Grands Jours de 1579
I, IV : Sur sa mairie
I, IX : À Desportes
I, X: À Claude Pellejay
I, XI: À son frère Louis
I, XIV : À Claude Binet
II, III : À J.-J. Scaliger
II, VII : À Nicolas Rapin
II, X : À Claude Mangot
III, I : À Desportes
III, II : À Baïf
III, VII : À son frère René
III, XII : À Mamert Patisson
III. Epigrammata
Composition
Les pièces nouvelles
I : À Jacques-Auguste de Thou
II : À Anne de Joyeuse
IV : À Marc Miron
V : À Germain Audebert
VI : Tombeau de Belleville
VII : À Nicolas Brûlart de Sillery
X : À Christophe de Thou
XI : À Barnabé Brisson
XVII : À son fils Abel
XXII : À Jean Boiceau de la Borderie
XXV : Contre « Mezentius »
XXVI : Tombeau de Calliste
XXVIII : Á Robert Garnier
XXXI : Á Fougerat
XXXII : À Johannes Posthius
XXXIII : Á Paulus Melissus
XXXIV : Á Henri Estienne
XXXVI : Sur la traduction grecque des Quatrains
XLI : Á Paul Désiré
XLVIII : Á Bernard de Girard Du Haillan
LI : Á Jacques VI d’Écosse
LII : Á Bonaventure Irland et Adam Blackwood
IV Lusus
Composition
Formes et genres
Sujets
Les pièces nouvelles
III :·À son frère Louis (sur la fontaine)
VII : Chanson traduite de l’Arioste
VIII : Tombeau de Marie Gilot
IX : Aurélie à Jean Maignen
XXVI-XXVII : Au pays de Loudunais
V Sacra Cantica
Composition
Formes et genres
Les pièces nouvelles
XII :·Chant de Deborah
XIII : Des Actes des Apôtres
XV : Á Germain Vaillant de Guélis
XVI : Á Nicolas Neufville de Villeroy
XVII : Á Pierre de Fresnes-Forget
XVIII : Á Jacopo Corbinelli
XIX : Prière des Chrétiens qui vivent sous le Grand Turc
XXIII : Á Dieu
XXIV : Au baron de Grissé
[Conclusion]
ORDO POEMATVM SAMMARTHANI
SCÆVOLÆ SAMMARTHANI PÆDOTROPHIÆ LIBRI III
Á Antoine de Baïf (Ronsard)
Ex epistola P. Ronsardi ad Io. Ant. Baifium [418]
Scævolæ Sammarthani Pædotrophiæ liber I [404] (rappel)
Scævolæ Sammarthani Pædotrophiæ liber II [405] (rappel)
Scævolæ Sammarthani Pædotrophiæ liber III [406] (rappel)
SCÆVOLÆ SAMMARTHANI SILVARVM LIBRI III
Ad ampliss. Virum Philippum Huraltum [419]
SILVARVM LIBER I
[I] In reditum Henrici III Galliæ & Poloniæ Regis [282] (rappel 1575)
[II] Ad Annam Ioeusæ ducem Amirallium Franciæ [420]
[III] Damoetas ad Claudiam Retiorum Ducem [421]
[IV] In conuentus iuridicos Pictaui habitos [422]
[V] De Præfectura Vrbis [423]
[VI] Ad Claudium Falconium [305] (rappel de 1575)
[VII] Ad Nicolaum Sudorium Præsidem [312] (rappel de 1575)
[VIII] P. Ronsardi Manibus [417] (plus haut, p. 384)
[IX] Ad Ph. Portæum Coenobiarcham Tironensem [424]
[X] Ad Cl. Pelgeium Rationum Magistrum [425]
[XI] Ad L. fratrem Aduocatum Regis apud Pictones [426]
[XII] Ad G. Audebertum Aurelium [321] (rappel de 1575)
[XIII] Ad Remigium Bellaqueum [325] (rappel de 1575)
[XIII] Ad Claudium Binetum [427]
SILVARVM LIBER II
[I] Ad L. Castaneum Rupiposæum Abennium [319] (rappel de 1575)
[II] Ad Iacobum Augustum Thuanum [407] (plus haut, p. 304)
[III] Ad Iosephum Scaligerum Iul. Filium [428]
[IV] Hippocratis iusiurandum [164] rappel de 1573
[V] Ad Blond. Calexium [89] rappel de 1569
[VI] Ad Stephanum Paschasium [408] (plus haut, p. 318)
[VII] Ad Nic. Rapinum [429]
[VIII] Christophori Thuani Tumulus [404] (plus haut, p. 220)
[IX] Claudii Mangotii Tumulus [430]
[X] T. Cossæi Tumulus ex G. Alberti Gallico [137] (rappel de 1569)
[XI] Protrepticon ad Regem [331] (rappel de 1575)
[XII]Ad Musas [326] (rappel de 1575)
SILVARVM LIBER III
[I] Ad Philippum Portæum [431]
[II] Ad Ianum Antonium Baifium [432]
[III] Ad P. Gemellum Lisoreum [199] (rappel de 1573)
[IV] Genethliacum [151] (rappel de 1573)
[V] Epithalamium [140] (rappel de 1572)
[VI] Epicedium [402] (plus haut, p. 234)
[VII] Ad Ren. fratrem Archidiaconum Pictauiensem [433]
[VIII] De P. Læto Medico [314] (rappel de 1575)
[IX] In Medeam Iani Perusii [6] (rappel de 1556)
[X] Ad Charilaum Macrinum Salmonii F. [17] (rappel de 1558)
[XI] Ad C. Nodanum [323] (rappel de 1575)
[XII] Mamerto Patissoni [434]
SCÆVOLÆ SAMMARTHANI EPIGRAMMATA
[I] Iacobo Augusto Thuano V. Cl. S. D. [435]
[II] De Victoria Ioeusæ ducis in Andibus [436]
[III] Paci [310] (rappel de 1575)
[IV] Ad M. Myronem Archiatrum Regis [437]
[V] Germ. Audeberto [438]
[VI] Beluilii Tumulus ad Margaretam eius sororem [439]
[VII] N. Brularto… cum de religionis rebus Legatus mitteretur [440]
[VIII] Gul. Britoni Niuernensi [324] (rappel de 1575)
[IX] Ad Senatum cum Pædotrophiæ opus inchoatum… [398] (p. 48)
[X] Ad Christoph. Thuanum Senatus Principem [441]
[XI] Ad Barnabam Brissonium Senatus Principem [442]
[XII] Ad Iacobum Guellæum Cognitorem… [207] (rappel de 1573)
[XIII] C. Ruellio [253] (rappel de 1573)
[XIV] Duareni I. C. tumulum [91] (rappel de 1569)
[XV] P. Ronsardo [178] (rappel de 1573)
[XVI] De Petro Foelice [284] (rappel de 1573)
[XVII] Themidi votum pro Abele filio [443]
Abelii responsio
[XIX] Ad Erricum Memmium [146] (rappel de 1573)
Ce quatrième volume de l’édition des Œuvres complètes de Scévole de Sainte-Marthe contient les publications des années 1579 à 1592, et il reflète l’actualité de plus en plus dramatique de cette période.
En tête figure la Pædotrophia, que son auteur et de nombreux lecteurs (dont Ronsard) considéraient comme son chef-d’œuvre. C’est un traité de puériculture en vers latins, rempli de conseils judicieux et d’ornements mythologiques. On y a joint la traduction en prose d’Abel de Sainte-Marthe, petit-fils de Scévole.
Après différentes pièces de circonstance, dont deux discours en français (l’un pour la ville de Poitiers, l’autre en faveur des Trésoriers de France) prend place l’ample recueil des Poemata de 1587.
La fin du volume présente des œuvres liées à l’histoire tragique de la dernière guerre de religion : les Larmes à la mémoire du Roy Henry III, un chant de triomphe sur la victoire d’Ivry et pour finir le poème intitulé Sur la mort de Henry Chastaigner…, Gouverneur… de la haute & basse Marche.
L’édition des Œuvres complètes de Scévole de Sainte-Marthe est établie par Jean Brunel, professeur honoraire à la Faculté des Lettres de Poitiers, avec la collaboration de Pierre Martin, professeur dans la même Université.
Ce neuvième volume des Registres du Consistoire de Genève (1554) est visiblement plus long que les trois précédents ; ceci s’expliquant par l’intensification des conflits entre, d’un côté, Jean Calvin et le Consistoire, et de l’autre, les Enfants de Genève qui cherchent à limiter l’influence des pasteurs, tous d’origine française.
L’administration de la Sainte Cène reste l’un des points principaux de la contestation, le Consistoire revendiquant le droit exclusif d’accepter ou d’exclure les fidèles du sacrement, tandis que d'autres personnes pensent que l’excommunication relève du Petit Conseil ; cette confusion n’est pas résolue avant l’année suivante. En 1554, Calvin et les représentants genevois se retrouvent aussi en conflit avec Berne où certains pasteurs condamnent comme hérétique la doctrine de la prédestination. C’est aussi en territoire bernois que Jérôme Bolsec, expulsé de Genève pour ses critiques à l’encontre de cette doctrine, continue à attaquer la théologie de Calvin. Le Consistoire poursuit ses mesures contre la danse, les chants profanes, les jeux de hasard et les superstitions, et punit même des couples déjà mariés qui auraient eu des relations sexuelles avant leur mariage. On trouve dans ce volume de nombreux exemples de personnes qui, après s’être converties à la Réforme, retournent dans leur France ou leur Savoie natale et assistent à la messe. Au grand désarroi de Calvin, nombreux sont ceux qui passent sans difficultés du culte réformé au culte catholique, et vice-versa, selon leur lieu de vie.
Pour la distribution en France : www.sodis.fr
À l’aube des temps modernes, les monarchies espagnole et française se profilent comme les deux plus puissantes d’Europe occidentale. Rivales, elles sont néanmoins liées par d’innombrables liens, politiques et culturels. La volonté de s’affirmer, tant à l’intérieur qu’à l’extérieur de leurs états, impose à leurs princes de s’appuyer sur des individus capables de rendre visible, voire présente, leur autorité et leur dignité. Les vice-rois hispaniques, comme les gouverneurs français, ont alors pour mission de représenter l’autorité royale dans des lieux éloignés de la cour, où le roi ne peut être présent. L’affirmation de la majesté, de plus en plus individualisée dans la personne du souverain, semble métamorphoser le rôle de ces lieutenants territoriaux, jadis simples agents, en de véritables images reflétant la personne même du souverain. À l’étranger, cette fonction incombe aux ambassadeurs ainsi revêtus de « la gloire du roi ». Le faste, le cérémonial, les images, la gestualité et la parole, constituent les instruments de cette mission : tenir la place du roi en son absence.
Sommaire
G. FERGUSON, "Avant-propos"; M. E. SEVERINI, "Nicolas de Cues entre épiscopat et théologie: quelques notes à propos du traité De pace fidei"; S. FABRIZIO-COSTA, M. MENNA, "Filippo Beroaldo l'Ancien (1453-1505): quelques exemples d'ars scribendi dans ses lettres aux évêques d'Europe centrale"; J. PIETRZAK-THÉBAULT, "Andrzej Krzycki - Andreas Cricius (1482-1537): évêque des paradoxes"; P. WATHELET, "Les Princes-Evêques Erard de la Marck et Ernest de Bavière à Liège"; J. VANCE, "L'Evêque Guillaume Briçonnet (1470-1534) et les Lettres"; K. WILSON-CHEVALIER, "Denis Briçonnet et Claude de France: l'évêque, les arts et une relation (fabriste) occultée"; F. ROUGET, "Un évêque lettré au temps des Valois: Lancelot de Carle (vers 1500-1568)"; A. DURU, "Une signature de poète: "Pierre Du Val, évêque de Sées" (vers 1507-1564)"; E. KAMMERER, "Et facundus est, et literis instructus. Jean de Monstiers, érudit, courtisan, ambassadeur et évêque (1514-1569)"; F. BARDATI, "Reflets et citations de la culture romaine dans les commandes d'architecture des cardinaux français (1530-1560)"; N. CORDON, "La galleria du cardinal Girolamo Capodiferro"; C. OCCHIPINTI, "Disputes françaises sur les images sacrées (1561-1562): le cardinal Hippolyte d'Este et les colloques religieux à la cour de Catherine de Médicis"; S. CHEVALLIER MICKI, "Dramaturgies, scénographie et politique: Charles de Bourbon commanditaire des Théâtres de Gaillon à la reine (1566)"; E. BELLIGNI, "Les évêques et les politiques culturelles dans l'Italie du XVIe siècle", S. NEGRUZZO, "Le cardinal Augustin Valier, un humaniste au service de la Contre-Réforme"; F. MEYER, "L'archevêque et le médecin: Msg Pierre de Villars à Vienne à la fin du XVIe siècle" - Varia - I. HIS, "Avant l'invention de l'opus I, le premier recueil musical personnel", "I. DE SMET, "Relire la Pancharis (1587) de Jean Bonnefons (1554-1614); "L. GERBIER, "Un sujet vulgaire et tracassé? Notes pour une lecture philosophique du Discours de la Servitude Volontaire de la Boètie"; M. MAGNIEN, "Estienne de la Boètie: le Discours de la servitude volontaire, Bibliographie pour l'Agrégation des Lettres 2015"; J. COULEAU, N. KHATTABI, "Chronique musicale 2014".
G. FERGUSON, "Avant-propos"; M. E. SEVERINI, "Nicolas de Cues entre épiscopat et théologie: quelques notes à propos du traité De pace fidei"; S. FABRIZIO-COSTA, M. MENNA, "Filippo Beroaldo l'Ancien (1453-1505): quelques exemples d'ars scribendi dans ses lettres aux évêques d'Europe centrale"; J. PIETRZAK-THÉBAULT, "Andrzej Krzycki - Andreas Cricius (1482-1537): évêque des paradoxes"; P. WATHELET, "Les Princes-Evêques Erard de la Marck et Ernest de Bavière à Liège"; J. VANCE, "L'Evêque Guillaume Briçonnet (1470-1534) et les Lettres"; K. WILSON-CHEVALIER, "Denis Briçonnet et Claude de France: l'évêque, les arts et une relation (fabriste) occultée"; F. ROUGET, "Un évêque lettré au temps des Valois: Lancelot de Carle (vers 1500-1568)"; A. DURU, "Une signature de poète: "Pierre Du Val, évêque de Sées" (vers 1507-1564)"; E. KAMMERER, "Et facundus est, et literis instructus. Jean de Monstiers, érudit, courtisan, ambassadeur et évêque (1514-1569)"; F. BARDATI, "Reflets et citations de la culture romaine dans les commandes d'architecture des cardinaux français (1530-1560)"; N. CORDON, "La galleria du cardinal Girolamo Capodiferro"; C. OCCHIPINTI, "Disputes françaises sur les images sacrées (1561-1562): le cardinal Hippolyte d'Este et les colloques religieux à la cour de Catherine de Médicis"; S. CHEVALLIER MICKI, "Dramaturgies, scénographie et politique: Charles de Bourbon commanditaire des Théâtres de Gaillon à la reine (1566)"; E. BELLIGNI, "Les évêques et les politiques culturelles dans l'Italie du XVIe siècle", S. NEGRUZZO, "Le cardinal Augustin Valier, un humaniste au service de la Contre-Réforme"; F. MEYER, "L'archevêque et le médecin: Msg Pierre de Villars à Vienne à la fin du XVIe siècle" - Varia - I. HIS, "Avant l'invention de l'opus I, le premier recueil musical personnel", "I. DE SMET, "Relire la Pancharis (1587) de Jean Bonnefons (1554-1614); "L. GERBIER, "Un sujet vulgaire et tracassé? Notes pour une lecture philosophique du Discours de la Servitude Volontaire de la Boètie"; M. MAGNIEN, "Estienne de la Boètie: le Discours de la servitude volontaire, Bibliographie pour l'Agrégation des Lettres 2015"; J. COULEAU, N. KHATTABI, "Chronique musicale 2014".
Depuis soixante ans, Jean Paul Barbier-Mueller aime la poésie et les livres. Depuis quarante ans, il publie le catalogue de la plus importante collection de livres de poésie de la Renaissance jamais constituée, Ma bibliothèque poétique, dont le huitième volume (II-2, complément à Ronsard) paraîtra prochainement. Ce catalogue est devenu un usuel dans de très nombreuses bibliothèques. Aux descriptions bibliographiques précises, Jean Paul Barbier-Mueller a toujours ajouté des éléments biographiques et historiques à ses notices, et il a souhaité développer dans un dictionnaire une masse de renseignements tirés de documents rares, de pièces liminaires, d’épîtres dédicatoires... Il a donc rédigé un Dictionnaire des poètes français de la Renaissance, qui comptera plus de cinq mille pages en sept ou huit volumes, à raison de deux parutions annuelles. Il a ainsi sorti de l’ombre un grand nombre de poètes peu connus du XVIe siècle, plus de cinq cents, tout en donnant une quarantaine de grandes notices sur des poètes majeurs. Sa contribution sur Louise Labé, remarquable, nourrie de toute la recherche contemporaine et livrant une interprétation personnelle, risque de s’imposer parmi les seiziémistes. Chaque auteur est replacé dans le contexte historique de sa vie d’adulte et de sa région (situation politique, guerres de religion, etc.). Des généalogies et des notes biographiques de personnages influents, français et étrangers, ou de chefs militaires, chantés par “ses” poètes, sont données. Deux index, l’un des noms, l’autre des événements, sont ajoutés dans chaque volume, avant d’être repris et cumulés dans le dernier. Il s’agit du complément naturel et indispensable à Ma bibliothèque poétique.